Wysłuchanie małoletniego w sprawie rozwodowej

Data aktualizacji: 26 lutego 2014

Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym obligatoryjną częścią wyroku rozwodowego jest orzeczenie przez sąd o władzy rodzicielskiej oraz o kontaktach z dzieckiem. Orzekając o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej oraz określając kontakty z dzieckiem, sąd ma obowiązek kierowania się przede wszystkim dobrem dziecka. W związku z tym, dla wydania prawidłowego, a więc korespondującego z owym dobrem, orzeczenia w sprawie rozwodowej w kwestiach dotyczących dziecka, sąd powinien zapoznać się z jego opinią.

Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako – k.p.c.), wyróżnia dwie instytucje, za pomocą których sąd może poznać zdanie dziecka. Jest to przesłuchanie dziecka w charakterze świadka oraz wysłuchanie dziecka.

Wystąpienie dziecka w charakterze świadka, według przepisów k.p.c. ograniczone jest jego wiekiem. Zgodnie bowiem z art. 430 k.p.c. małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron (a zatem, dzieci, wnuki itd.), którzy nie ukończyli lat siedemnastu, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Wobec tego, w sprawach o rozwód dzieci, które nie ukończyły lat trzynastu nie mogą być przesłuchiwane w charakterze świadków. Ograniczenie to dotyczy nie tylko dzieci stron, ale wszystkich małoletnich. Jednakże, w przypadku wspólnych dzieci małżonków ograniczenie przez ustawodawcę przesłuchania w charakterze świadków jest dalej idące, ponieważ dotyczy ono małoletnich, którzy nie ukończyli lat siedemnastu. Zatem dzieci poniżej 17. roku życia, nie mogą występować w roli świadka w procesie rozwodowym swoich rodziców. Dopiero zstępni stron, którzy ukończyli lat siedemnaście mogą zeznawać.

Od przesłuchania dziecka w charakterze świadka należy odróżnić dopuszczalność wysłuchania dziecka przez sąd w postępowaniu cywilnym. W niektórych przypadkach rozmowa z dzieckiem może okazać się niezwykle pomocna, ze względu na rodzaj sprawy rozpoznawanej przez sąd. Do takich spraw należy m.in. postępowanie w sprawach o rozwód, w sytuacji, gdy konieczne jest ustalenie sytuacji dzieci stron, postanowienie z kim dzieci pozostaną po rozwodzie, czy też w jaki sposób rozkładać będą się koszty utrzymania dzieci przez rozwodzących się rodziców. Dlatego też w procesie, zgodnie z art. 216¹§ 1 k.p.c., w sprawach dotyczących osoby małoletniego, sąd, przed wydaniem wyroku, wysłucha dziecko, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia oraz stopień dojrzałości na to pozwoli. Wysłuchanie to powinno dotyczyć jedynie tych spraw, które dotyczą dziecka, czyli władzy rodzicielskiej, kontaktów z rodzicami, czy ustalenia miejsca zamieszkania dziecka.

Wysłuchanie małoletniego ma charakter względnie obligatoryjny, a więc ograniczony jedynie stanem rozwoju dziecka, czyli jego rozwojem umysłowym, stanem zdrowia oraz stopniem dojrzałości. Oznacza to, że sąd ma obowiązek wysłuchać dziecko orzekając w każdej kwestii dotyczącej go bezpośrednio (władza rodzicielska, miejsce zamieszkania, kontakty z rodzicami), gdy tylko stan jego rozwoju na to zezwala. Powinność wysłuchania dziecka podkreślił także Sąd Najwyższy, który stwierdził, że „kierując się celowością, przy uwzględnieniu stopnia dojrzałości małoletniego oraz charakteru sprawy opiekuńczej, właściwy sąd powinien zapoznać się ze stanowiskiem tego małoletniego, mając na względzie jego dobro” (postanowienie Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1998 r., I CKN 1122/98, OSN 1999 Nr 6, poz. 119)

Wysłuchanie małoletniego dziecka, jeżeli jest możliwe, powinno odbyć się w warunkach jak najbardziej sprzyjających otwarciu się dziecka i zapewnienia mu poczucia bezpieczeństwa. Dlatego też, zgodnie z art. 216¹§ 1 k.p.c., wysłuchanie dziecka odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Powszechną praktyką jest wysłuchiwanie dzieci w specjalnych pomieszczeniach, które spełniają ściśle określone wymogi techniczne i formalne, zapewniają dyskrecję, stwarzają atmosferę rozmowy, a przy tym umożliwiają przeniesienie jej na nośnik, stanowiący dowód dla sądu. Sąd powinien formułować pytania i  zwracać się do dziecka stosowanie do jego wieku, a także zapewnić dziecku swobodę wypowiedzi i wyrażenia swoich opinii.

Kodeks nie nakłada na sąd obowiązku przeprowadzenia wysłuchania dziecka z udziałem psychologa, jednakże w praktyce przyjmuje się, iż obecność takiego specjalisty jest wskazana i jednocześnie stosowana. Psycholog powołany do sprawy może ocenić, czy stan rozwoju emocjonalnego dziecka zezwala na przeprowadzenie jego wysłuchania, może pomóc w odpowiednim formułowaniu pytań kierowanych do dziecka, a także wesprzeć małoletniego w trudnej dla niego sytuacji styczności z wymiarem sprawiedliwości i swobodą wypowiedzi na temat rodziny.

Po przeprowadzeniu wysłuchania, zgodnie z art. 216¹ § 2 k.p.c., sąd uwzględni zdanie i rozsądne życzenia dziecka  stosowanie do okoliczności, jego rozwoju umysłowego oraz stanu zdrowia i stopnia dojrzałości.